John Williams, Αύγουστος, μτφ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Gutenberg

Όταν στις 15 Μαρτίου του 44 π.Χ. ο Ιούλιος Καίσαρας πέφτει νεκρός μέσα στη Σύγκλητο, δολοφονημένος από τον Βρούτο και τον Κάσσιο, ο εμφύλιος πόλεμος που ακολουθεί θα ανοίξει έναν νέο κύκλο αίματος στη μεγάλη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Λίγα χρόνια αργότερα, ωστόσο, ο νεαρός Οκταβιανός, που σύντομα θα πάρει τον τίτλο Αύγουστος, θα έχει επικρατήσει και θα είναι για πολύ καιρό ακόμα ο ισχυρότερος άντρας της οικουμένης. Στον κόσμο θα κυριαρχήσει η Pax Romana, η Ρώμη θα μεταμορφωθεί, όπως γράφει ο Σουητώνιος, «από πόλη του πλίνθου σε πόλη του μαρμάρου», ενώ η λογοτεχνία της Αυγούστειας περιόδου περιλαμβάνει μορφές όπως εκείνες του Βιργίλιου και του Τίτου Λίβιου, του Προπέρτιου και του Οράτιου, του Τίβουλλου και του Οβίδιου, όπως επίσης και του Μαικήνα.

Το έργο του Αμερικανού συγγραφέα και καθηγητή λογοτεχνίας John Williams (1922-1994) συνίσταται, ουσιαστικά, από τρία μυθιστορήματα (συν ένα αποκηρυγμένο πρωτόλειο και δύο, αν θυμάμαι καλά, ποιητικές συλλογές), που διαφέρουν το ένα από το άλλο τόσο ως προς τον τόπο και τον χρόνο που διαδραματίζονται όσο και ως προς το περιεχόμενο της υπόθεσής τους. Το Butcher’s Crossing είναι ένα έργο που τοποθετείται στην Άγρια Δύση και ακολουθεί τρεις άντρες που κυνηγούν βίσονες – ένα αντι-γουέστερν στην πραγματικότητα. Ο Stoner (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg) είναι ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται στους κόλπους της πανεπιστημιακής κοινότητας κατά το πρώτο ήμισυ του εικοστού αιώνα. Και ο Αύγουστος (δημοσιευμένος το 1972) είναι ένα μυθιστόρημα που ζωντανεύει τον κόσμο της Ρώμης και δικαίως τοποθετείται δίπλα στο Εγώ, ο Κλαύδιος του Ρόμπερτ Γκρέιβς και στο Αδριανού απομνημονεύματα της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ.

Ο Αύγουστος μπορεί να είναι ένα έργο για τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, ο αναγνώστης δεν θα βρει ωστόσο εδώ τη βία και το σεξ, τους μονομάχους και τις εταίρες που αυτόματα ίσως έρχονται στο μυαλό μας όταν ακούμε τη λέξη Ρώμη. Ο John Williams έχει γράψει ένα ιστορικό, επιστολικό μυθιστόρημα, χωρισμένο σε τρία μέρη, κεντρικά θέματα του οποίου είναι η αυτοπραγμάτωση του ατόμου και οι μηχανισμοί της εξουσίας, το ισοζύγιο ευτυχίας και δυστυχίας, η δόξα και η ματαιότητα, η φιλία και ο έρωτας, η Virtù και η Fortuna του Μακιαβέλι, οι δύσκολες αποφάσεις και οι μεγάλες ευθύνες: «Αν είναι η μοίρα κάποιου ν’ αλλάξει τον κόσμο, υποχρέωσή του είναι πρώτα ν’ αλλάξει τον εαυτό του».

Στο πρώτο μέρος παρακολουθούμε κυρίως την πορεία του νεαρού Οκταβιανού προς την κατάκτηση της εξουσίας και παρακολουθούμε ταυτόχρονα πώς ο άνθρωπος, κάθε άνθρωπος, γίνεται τελικά αυτό που είναι, πώς διαμορφώνει την προσωπικότητά του. Στο δεύτερο μέρος κυριαρχεί η ιδιωτική ζωή του αυτοκράτορα και, περισσότερο, της κόρης του Ιουλίας. Είναι το μέρος του μυθιστορήματος που αποκαλύπτει το τίμημα που πληρώνει ο Αύγουστος προκειμένου να πετύχει τους στόχους του. Στο τρίτο και τελευταίο μέρος του έργου τον λόγο τον παίρνει απευθείας ο Αύγουστος, γέρος πια, και συνοψίζει την πείρα μιας ολόκληρης ζωής:

«Ο νέος άντρας, που δεν ξέρει το μέλλον, βλέπει τη ζωή σαν επική περιπέτεια· φαντάζεται πως σαν τον Οδυσσέα θα ταξιδέψει σε παράξενες θάλασσες και άγνωστα νησιά, όπου θα δοκιμάσει και θ’ αποδείξει τις δυνάμεις του – και θα βρει έτσι την αθανασία του. Ο άντρας ο ώριμος, που έχει ζήσει το μέλλον που κάποτε ονειρευόταν, βλέπει τη ζωή σαν τραγωδία· γιατί έχει μάθει ότι η δύναμή του, όσο μεγάλη κι αν είναι δεν μπορεί να τα βάλει με τις δυνάμεις της τύχης και της φύσης, τις οποίες ονομάζει θεούς – έχει μάθει ότι είναι θνητός. Αλλά ο άντρας ο γέροντας, αν καταφέρει να παίξει σωστά το ρόλο του, πρέπει να βλέπει τη ζωή σαν κωμωδία. Γιατί οι θρίαμβοι και οι αποτυχίες του γίνονται ένα, δεν έχει ούτε να καμαρώνει για τους πρώτους ούτε να ντρέπεται για τις δεύτερες· και δεν είναι πια ούτε ο ήρωας που οφείλει να αναδειχθεί νικητής από τη σύγκρουση με τις δυνάμεις της ζωής, ούτε ο πρωταγωνιστής που καταστρέφεται εξαιτίας τους. Σαν κάθε φτωχό, κακομοίρη ηθοποιό, καταλαβαίνει πια πως έχει παίξει τόσους ρόλους ώστε πλέον δεν είναι ο εαυτός του».

Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος