Βασίλης Αμανατίδης

Βασίλης Αμανατίδης, μ_otherpoem, μόνο λόγος, εκδ. Νεφέλη & Θοδωρής Ρακόπουλος, Η συνωμοσία της πυρίτιδας, εκδ. Νεφέλη

Έχουμε συνηθίσει πια, μετά από δεκαετίες έκθεσης στον μοντερνισμό και τις κάθε λογής παραφυάδες του, η ποίηση να μην είναι πάντα ακριβώς ποίηση (όπως και το μυθιστόρημα δεν είναι πάντα μυθιστόρημα). Ο Βασίλης Αμανατίδης και ο Θοδωρής Ρακόπουλος έρχονται με τα νέα τους βιβλία να επιβεβαιώσουν τον ισχυρισμό αυτόν: ο πρώτος γράφει ένα συνθετικό ποίημα που θα μπορούσε να είναι και θεατρικός μονόλογος (ο υπότιτλός του αυτό υπαινίσσεται εξάλλου) ή μυθιστόρημα (όπως το, φετινό επίσης, μυθιστόρημα του Χάρη Βλαβιανού «Το αίμα νερό», το οποίο θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ποίημα) και ο δεύτερος δημοσιεύει μια σειρά πεζά αφηγηματικά και δοκιμιακά κείμενα που διαβάζονται και ως ποιήματα.

Θοδωρής Ρακόπουλος

Το «μ_otherpoem» του Βασίλη Αμανατίδη είναι βέβαια ποίημα: ένα ποίημα που μιλάει για τη μητέρα (η λέξη και οι συνώνυμές της «μάνα» και «μαμά» απαντούν –όπως μας ενημερώνει ο ποιητής– 96 φορές μες στο βιβλίο) και, αναπόφευκτα, για όλη την οικογένεια του αφηγητή, τον πατέρα, τη μητέρα και «τα δύο όχι και τόσο πια αγόρια τους», και, ταυτόχρονα, είναι ένα ποίημα που ο ποιητής διαρκώς επιθυμεί να τελειώνει για να προχωρήσει επιτέλους παρακάτω, σε άλλο ποίημα: «Η σειρά μου τώρα; / Γιατί πότε θα δούμε τι / γίνεται και μ’ εμένα; / Μα είμ’ εγώ αυτό; / Είμ’ εγώ το παρακάτω;». Προς το παρόν, ωστόσο, η μητέρα καταλαμβάνει όλον τον χώρο και τον χρόνο του ποιήματος. Με την ολοκληρωτική της αγάπη που κάποτε φέρνει τον γιο της στο σημείο να ομολογήσει: «Η αγάπη σου μου έχει κάνει έξωση από τον εαυτό μου». Με την αδυναμία και την παντοδυναμία της. Έχοντας καταδικάσει σε αφλογιστία τη γυναίκα μέσα της, για να συντηρεί άσβηστη τη φλόγα της μάνας. Με την αγιότητά της, τα παράπονά της, με «το να σε αγαπάει απεριόριστα, να μην έχει άλλη ζωή, να είσαι η ζωή της». Με την τυραννία της: «Πλέον η μητέρα θεωρεί πως εάν η μητέρα καταρρεύσει, όλο το σύμπαν θα καταρρεύσει. (Αφού ποιος ξέρει μάλιστα; Αυτό μπορεί  και όντως να συμβεί)». Έτσι που στο τέλος (ή ευθύς εξαρχής) η μητέρα να ταυτίζεται με τη χώρα, που μας χωρά και μας καταλαμβάνει, που την κατοικούμε και μας κατοικεί, όπως διατυπώνει τη σχέση μας με αυτήν ο Βασίλης Αμανατίδης, και το ποίημα από μητριδογνωσία γίνεται ταυτόχρονα και ένα είδος πατριδογνωσίας.

Διαφορετικό από τα προηγούμενά του και γενικά δύσκολο να ταξινομηθεί είναι και το βιβλίο που δημοσίευσε ο Θοδωρής Ρακόπουλος φέτος, μετά από τα δύο βιβλία αμιγούς ποίησης που έχει εκδώσει μέχρι στιγμής, το «Φαγιούμ» και το «Ορυκτό δάσος». Πρόκειται για μια συλλογή είκοσι πέντε υβριδικών κειμένων, τα οποία δοκιμάζουν κάποια από τα όρια που θέτουμε για να συγκρατούν τις ραφές της πραγματικότητας γύρω μας: τα όρια μεταξύ πρόζας, ποίησης, δοκιμίου, ανάρτησης στο διαδίκτυο και προφορικής φήμης· τα όρια μεταξύ αλήθειας και ψεύδους, μύθου και ιστορίας· τα όρια μεταξύ μίμησης και ειρωνείας, παρωδίας και κυριολεξίας. Τα κείμενα είναι καταταγμένα σε τρεις ενότητες που όμως μες στο βιβλίο εμφανίζονται ανακατεμένα. Στην ενότητα «Ανοίγοντας τα γράμματα του γείτονα» περιλαμβάνονται κείμενα συνωμοσιολογικού χαρακτήρα με επίκεντρο τον «δίκαιο» θυμό για τη μοίρα του ελληνισμού. Αντικείμενο της ενότητας «Χιλιαστές» είναι ο μεσσιανισμός και τα καθημερινά πάθη των Μαρτύρων του Ιεχωβά, που αντιμετωπίζονται από τον αφηγητή με αναπάντεχη τρυφερότητα.  Η τρίτη ενότητα «Το ζωικό βασίλειο (του Ιουλίου Βερν)» μεταδίδει πληροφορίες ή περιγράφει συναντήσεις με σπάνια/φανταστικά ζώα του πλανήτη μας, τον Λεπταίλουρο Σερβάλ, την Τούρνα, τον Γιάννη Χ. Πρετεντέρη.

Αν χρειάζεται, για να συνεννοούμαστε κυρίως, αλλά και για να τη διαβάσουμε σωστά, να κατατάξουμε σε κάποιο είδος τέχνης τη «Συνωμοσία της πυρίτιδας» του Θοδωρή Ρακόπουλου, αυτό θα είναι η εννοιολογική τέχνη. Ο ποιητής δημιουργεί μια σειρά κειμένων γύρω από μια κεντρική σύλληψη με σκοπό να διερευνήσει, όπως ήδη αναφέραμε, τα όρια μεταξύ των λογοτεχνικών και άλλων ειδών του λόγου αλλά και τα όρια μεταξύ αλήθειας και επινόησης. Το αποτέλεσμα όμως δεν διαβάζεται μόνο ως ανάπτυξη μιας ενδιαφέρουσας ιδέας (ο συγγραφέας εξάλλου εργάζεται ως κοινωνικός ανθρωπολόγος), αφού βρισκόμαστε μπροστά σε είκοσι πέντε πειστικές και συχνά τρυφερές ιστορίες για ανθρώπους, ζώα και τόπους που μαγεύουν τον αναγνώστη με τον τρόπο που μαγεύουν και οι σύντομες ιστορίες του Ε.Χ Γονατά· με τον οποίο μοιάζει να συγγενεύει ο Ρακόπουλος στη χρήση του παράδοξου, του χιούμορ και της σάτιρας κι ας μην τον αναφέρει στα πρότυπά του στο τέλος του βιβλίου, όπου διαβάζουμε μεταξύ άλλων τα ονόματα του Νάσου Θεοφίλου, του Θανάση Βαλτινού και του Χόρχε Λουίς Μπόρχες.

[Πρώτη δημοσίευση στο Ανοιχτό βιβλίο της Εφημερίδας των συντακτών, 30 Αυγούστου 2014]

Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος