Διονύσης Καψάλης, Μια υπόθεση ευδαιμονίας [ποιήματα], εκδ. Άγρα

Ο Δάντης για να διασχίσει την Κόλαση και το Καθαρτήριο και να αξιωθεί τον Παράδεισο, όπου θ’ αντίκριζε επιτέλους τη Βεατρίκη του, είχε για οδηγό του τον Βιργίλιο. Για να φτάσει όμως στον επίγειο παράδεισο, ένα βήμα πριν από την απόλυτη ευτυχία, ήταν υποχρεωτικό να περάσει μέσα από φλόγες που θα κατέκαιαν, όπως φοβήθηκε, τη ζωντανή του σάρκα. Ο Βιργίλιος τού απευθύνει τότε λόγια ενθαρρυντικά: «Αυτός ο τοίχος στέκει ανάμεσα σ’ εσένα και τη Βεατρίκη». Τον στίχο αυτόν από τη «Θεία κωμωδία» έχει επιλέξει ο Διονύσης Καψάλης ως γενικό motto στη νέα του ποιητική συλλογή «Μια υπόθεση ευδαιμονίας» ορίζοντας την περιοχή στην οποία κινείται το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου: την αναζήτηση της αιώνιας ερωμένης, την ανάκληση της παλιάς αγάπης ή την επαφή με τη γυναίκα που βρίσκεται δίπλα, εμπόδιο για την οποία είναι άλλοτε η υπαρξιακή κούραση, άλλοτε ο αδυσώπητος χρόνος και άλλοτε η πραγματική ή συναισθηματική απόσταση: «Το ξέρω, δεν χωράει μαυσωλείο / εκεί όπου ακόμα κυριαρχεί // ο πόνος της σαρκός ούτε βιβλίο· / απόψε που είναι νύχτα και βροχή, / στης σάρκας σου τη μνήμη καταλύω.

Η συλλογή χωρίζεται σε τρεις σπονδυλωτές ποιητικές ενότητες. Η πρώτη αποτελείται από επτά ποιήματα, γραμμένα σε ποικίλες στιχουργικές μορφές, στα οποία αναπτύσσεται μια «Μικρή νυχτερινή ιστορία», όπως δηλώνει και ο τίτλος της. Στα ποιήματα, που διαβάζονται σαν ένα, κυριαρχούν τα συναισθήματα της ακηδίας, της πλήξης, της διάψευσης και του τρόμου για τον θάνατο, όπως αυτά βιώνονται από έναν άντρα: «Τον κούρασε πια τόσος κόπος, / ο δρόμος που δεν έχει βρει, / οι έγνοιες, ο καιρός, ο τόπος, / κι η θέλησή του, τόσο αβρή». Κι όμως από τέτοια φθαρμένα και μελαγχολικά υλικά είναι πλασμένη η επιθυμία, μας λέει το ποίημα και καταλήγει στην κουρασμένη και παρηγορητική τελετή του έρωτα ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα και στην (απατηλή;) υπόσχεση πως το τέλος θα τους βρει μαζί.

Η δεύτερη ενότητα του βιβλίου (επτά δεκατετράστιχα ποιήματα σε οκτασύλλαβες και επτασύλλαβες στροφές των δύο στίχων) έχει τον τίτλο «Ιωβηλαίο» και συντάσσεται γύρω από τα εξήντα χρόνια του Διονύση Καψάλη: «και να γυρνάς εδώ που γέρνει / χλωρό απόγευμα και φέρνει // δροσιά με λύπη και συμπόνια· / μα πώς να πεις: εξήντα χρόνια;», ανακαλώντας εικόνες και αναμνήσεις από το «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας», τη νεανική διαμονή του ποιητή στην Αγγλία και στις Ηνωμένες Πολιτείες, την ποπ και ροκ μουσική της δεκαετίας του ’60, κάποιον έρωτα ανάμεσα σ’ ένα κορίτσι κι ένα αγόρι που «παίζουν ανώδυνα το φύλο / με το κυρτό και με το κοίλο // σε τέλεια εφαρμογή», μα ο χρόνος που έχει περάσει πέφτει σαν χιόνι αθόρυβα πάνω στο καθετί και το σκεπάζει.

Το βιβλίο ολοκληρώνεται με τα είκοσι τέσσερα σονέτα που αποτελούν την ποιητική ενότητα «Μέσα κι έξω», στην οποία αναπτύσσεται πιο καθαρά και ολοκληρωμένα το θέμα της ερωτικής αναζήτησης, της ερωτικής απουσίας και της ερωτικής συνομιλίας – το σονέτο εξάλλου από συστάσεώς του τρέπεται προς την ερωτική θεματική. Ο ποιητής καλεί ένα αεράκι να φυσήξει μέσα και έξω του, για να διώξει τη μελαγχολία και τα φαντάσματα που τον πλακώνουν, «η μέρα μου σκοτάδια μού αραδιάζει / κι όπου κοιτάξω μέσα μου βραδιάζει», και να του φέρει τη λύτρωση: έναν κόσμο πλασμένο γι’ αυτόν και για εκείνη στην οποία απευθύνεται, ένα νησί που δεν υπάρχει σε κανέναν χάρτη. Και προσπαθεί με τον στίχο του να συλλάβει τη μορφή και τη σημασία εκείνης που αναζητά. «Και ποια να πω ότι είσαι εσύ; Μια λύπη / με τα φτερά ανοιγμένα στη βροχή, / μια λάμψη, ένα φύσημα, μια ευχή, / κάτι που πρέπει οριστικά να λείπει // απ’ τη ζωή για να σταθεί μια ρίμα / στ’ αληθινά, / η αιώνια ερωμένη, / ο ίσκιος ενός πόθου που επιμένει».

Όσο για τον ίδιο τον ποιητή, όπως παρουσιάζεται στο τελευταίο ποίημα του βιβλίου, δεν είναι παρά κάποιος «που κάποτε ανηφόριζε τη Σίνα / και σκέφτονταν, ποιος ξέρει τι, το χρόνο // που έφευγε ή κάποιον έρωτά του / (μάλλον αυτό), και μια σκιά θανάτου / βάραινε πίσω του». Αυτά τα δύο –ο έρωτας και ο χρόνος που περνάει (και οδηγεί στον θάνατο)– είναι τα βασικά θέματα που απασχολούν τον Διονύση Καψάλη στα πιο πρόσφατα βιβλία του. Και αποτυπώνονται σε μια σπουδαία και σημαντική ποίηση, η οποία χρησιμοποιεί και ανανεώνει με τον καλύτερο τρόπο τα μέσα που η ποίηση αιώνες τώρα μετέρχεται: τον λυρισμό και την αφηγηματικότητα, τη διακειμενικότητα (χωνεμένη σε κάθε σχεδόν ποίημα του ποιητή) και τη μορφική αυστηρότητα σε ποιήματα που κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η χάρη, την εκφραστική τόλμη χωρίς ακρότητες, τη νοηματική απλότητα και τη βαθιά στοχαστικότητα.

[Πρώτη δημοσίευση στο Ανοιχτό βιβλίο της Εφημερίδας των συντακτών, 27 Ιουλίου 2014]

Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος