Είναι πολλά χρόνια τώρα που έχω τη συνήθεια κάθε πρωτοχρονιά, μετά τις συνήθεις εορταστικές εκδηλώσεις και πριν πέσω στο κρεβάτι μου για ύπνο, να εμπιστεύομαι τον Άγγελο της Βιβλιοθήκης, ζητώντας του να μου υποδείξει τις απαντήσεις στα ερωτήματα που του θέτω – μα ακόμη κι αν δεν έχω κανένα ερώτημα να του θέσω, αναλαμβάνει εκείνος να το μαντεύσει ή να το δημιουργήσει. Το ίδιο κάνω και σε κρίσιμες ώρες της ζωής μου, όταν έχω δηλαδή ανάγκη από μια δεύτερη γνώμη, αλλά και σε στιγμές βαρεμάρας ή εκνευρισμού. Είχα λοιπόν συχνά την ευκαιρία να περιγράψω, γραπτώς ή προφορικώς, τη διαδικασία που συνήθως ακολουθώ, έτσι μπορώ φέτος να ξεμπερδέψω εύκολα με αυτή την υποχρέωση αντιγράφοντας λίγες σειρές από ένα υπέροχο βιβλίο του Ευγένιου Αρανίτση, Ιψ ο τυπογράφος, Ο Ελύτης για παιδιά & ερωτευμένους, και να προσθέσω μόνο, αν κρίνω ότι χρειάζεται, δυο-τρία σχόλια:

«Κάποια στιγμή που θα νιώσεις ευτυχισμένος, άνοιξε ένα βιβλίο του Ελύτη στην τύχη. Θα δεις πως το ποίημα όπου πέφτει το βλέμμα σου δίνει απάντηση (αν το κατανοήσεις) σε ένα σημαντικό ερώτημα που σ’ απασχολεί εκείνες τις μέρες. Το παράξενο αυτό φαινόμενο ονομάζεται Άγγελος Της Βιβλιοθήκης, και το παρατήρησαν πρώτοι, στα δικά τους βιβλία, οι αρχαίοι Κινέζοι.»

Δυο παρατηρήσεις μόνο είναι, νομίζω, αρκετές: Πρώτον, δεν χρειάζεται να είσαι ευτυχισμένος για να συμβουλευτείς τον Άγγελο της Βιβλιοθήκης (το αντίθετο, θα έλεγα) και, δεύτερον, το φαινόμενο παρουσιάζεται και λειτουργεί και με άλλα βιβλία πλην των ποιητικών βιβλίων του Οδυσσέα Ελύτη – με οποιοδήποτε βιβλίο στην πραγματικότητα: στη Μανία με την Άνοιξη, για παράδειγμα, του Άρη Μαραγκόπουλου δύο ηρωίδες του μυθιστορήματος χρησιμοποιούν γι’ αυτόν τον σκοπό τηνΚριτική του Προγράμματος της Γκότα του Μαρξ – ποιος να το ‘λεγε. Άλλοι χρησιμοποιούν τον Οδυσσέα του Τζαίημς Τζόυς, οι παλιοί χριστιανοί έκαναν το ίδιο με τηνΑγία Γραφή· εγώ έχω δοκιμάσει κάθε είδους βιβλίο που υπάρχει στα ράφια της βιβλιοθήκης μου, προκειμένου να πάρω γραμμή για τη χρονιά που μόλις έχει ξεκινήσει: τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου, τα αποσπάσματα του Αρχίλοχου, τα ποιήματα του Ελύτη, το Χρησμολόγιο και Τέχνη της Φρόνησης του Μπαλτάσαρ Γκρασιάν, τα έργα του Σαίξπηρ, τον Δον Κιχώτη του Θερβάντες, τα Τριαντατρία χαϊκού του Γιώργη Παυλόπουλου.

Γενικά πάντως θα έλεγα ότι ο Άγγελος της Βιβλιοθήκης επενεργεί με μεγαλύτερη δύναμη στην ψυχή του αναγνώστη, όταν τον επικαλούμαστε αφήνοντας όσο το δυνατόν μεγαλύτερο περιθώριο στο τυχαίο: όταν επιλέγουμε δηλαδή να ανοίξουμε σχετικά ογκώδη βιβλία ή, ακόμη καλύτερα ίσως, όταν κλείνουμε τα μάτια και περνώντας το δάχτυλό μας πάνω από τα βιβλία τραβάμε ένα στην τύχη: μπορεί να είναι ο Καντίντ του Βολταίρου και να διαβάσουμε αίφνης πρωτοχρονιάτικα: «Μα τότε για ποιο σκοπό δημιουργήθηκε αυτός ο κόσμος;», ρώτησε ο Καντίντ. «Για να μας εξοργίζει», απάντησε ο Μαρτέν. Ή να είναι Ο κόσμος του χθες του Στέφαν Τσβάιχ και να διαβάσουμε κάτι τέτοιο: Δεν παύει ποτέ να μου φαίνεται σαν θαύμα πως, σε κείνα τα νεανικά μας χρόνια, υπήρξαν ανάμεσά μας ποιητές μ’ έναν τόσο άμεμπτο χαρακτήρα.

***

Έχω καταλήξει πια, μετά από πολλά χρόνια τριβής με τον άγγελο της βιβλιοθήκης, πως λίγη τελικά σημασία έχει ποιο βιβλίο, ποια σελίδα ή ακόμα και ποια ακριβώς φράση θα διαβάσεις την πρώτη μέρα του χρόνου. Γιατί όποια κι αν είναι αυτή, στο τέλος της χρονιάς με κάποιον μαγικό τρόπο θα βρεις πως έχει εφαρμόσει με ακρίβεια στη ζωή σου. Σημασία έχει το παιχνίδι, σημασία έχει η διάθεση να εμπιστευτείς το τυχαίο, σημασία έχει το τελετουργικό, σημασία έχει η διαρκής παρουσία του αγγέλου σε μιαν άκρη του μυαλού. Αφού κάθε ζωή χρειάζεται έναν καμβά, ένα κέντρο, για να στηθεί και να μη σωριαστεί στη διάρκεια του χρόνου σε σκορπισμένα κομμάτια. Αυτό προσφέρει ο άγγελος της βιβλιοθήκης. Κι ίσως τα λόγια που πιο καλά τον χαρακτηρίζουν να είναι οι στίχοι του Σεφέρη: «Τ’ άσπρο χαρτί σκληρός καθρέφτης / επιστρέφει μόνο εκείνο που ήσουν. / Τ’ άσπρο χαρτί μιλά με τη φωνή σου, / τη δική σου φωνή».

***

2015: Οι δύο τελευταίες μέρες του 2014 με βρήκαν με ανατολική αναγνωστική διάθεση: διάβασα το βιβλίο των εκδόσεων Αιώρα «Σούε Τάο, Ποιήτρια, Χαρτοποιός και Εταίρα στην Κίνα του 800 μ.Χ.» (βιβλίο φτιαγμένο στο χέρι σύμφωνα με την παραδοσιακή κινέζικη βιβλιοδεσία) και τελείωσα τη χρονιά μου ξεκινώντας -μες στο αυτοκίνητο- την τρίτη (ή ίσως τέταρτη) ανάγνωση του «Βιβλίου του τσαγιού» του Okakura Kakuzo. Το ίδιο βιβλίο θα είναι και το πρώτο που θα τελειώσω το νέο έτος. Πριν όμως ξαπλώσω για να κοιμηθώ το βράδυ της Πρωτοχρονιάς, στις τέσσερις η ώρα, θυμήθηκα τον Άγγελο της Βιβλιοθήκης: έπιασα λοιπόν στα χέρια μου το βιβλίο του Διονύση Καψάλη «Ο κόσμος της πάχνης» (43 χαϊκού του Μπασό και του Ίσσα), μέτρησα δεκαεπτά φύλλα (όσες και οι συλλαβές αυτών των ποιημάτων) και διάβασα τέσσερα χαϊκού του Κομπαγιάσι Ίσσα:

Απόψε τ’ άστρα / το ‘να με τ’ άλλο μοιάζει / να ψιθυρίζουν.

Μόνη στο σπίτι / κι αυτή θα βλέπει τώρα / την πανσέληνο.

Περπατήσαμε / μέσα στα χρυσάνθεμα / πίνοντας σάκε.

Σαν αποπιούμε / θα κάτσουμε να δούμε / την πανσέληνο.

Έτσι θα πορευτώ φέτος, όπως προστάζει ο Άγγελος της Βιβλιοθήκης μου: με το ελάχιστο, που μπορεί να είναι και το μέγιστο, με το ατελές, με το ασήμαντο. Με την πανσέληνο, με την ομορφιά, με τους κήπους και τ’ άστρα. Με τη λάμψη του εφήμερου και τη νοσταλγία του απόλυτου. Καλή χρονιά!

[Τα δύο πρώτα μέρη του κειμένου είχαν πρωτοδημοσιευτεί στο ηλεκτρονικό περιοδικό Bookstand, λίγο πριν-λίγο μετά την Πρωτοχρονιά του 2013]

Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος