Υβ Μπονφουά, Η αποθέωση του πραγματικού, μτφ. Χριστόφορος Λιοντάκης, εκδ. Γαβριηλίδης & Yves Bonnefoy Ποιήματα, μτφ. Μάρκος Καλεώδης, εκδ. Περισπωμένη

Η «Ανθολογία σύγχρονης γαλλικής ποίησης» που κυκλοφόρησε πέρυσι από τις εκδόσεις Άγρα και στην οποία ανθολογούνται από τον Olivier Descotes, Διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, τριάντα Γάλλοι ποιητές, δείχνει νομίζω στις πραγματικές τους διαστάσεις τις σχέσεις του ελληνικού αναγνωστικού κοινού με τη γαλλική λογοτεχνία. Καταδεικνύει δηλαδή ότι όσο ευρεία είναι στη χώρα μας η γνώση και η πληροφόρηση για τη γαλλική πεζογραφία (αλλά και την παλαιότερη γαλλική ποίηση), άλλο τόσο μεγάλο είναι το έλλειμμα επαφής του Έλληνα αναγνώστη με τη γαλλική ποίηση που γράφτηκε μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο: από τους τριάντα σημαντικούς σύγχρονους ποιητές της ανθολογίας μόνο ενός κυκλοφορούν μεταφρασμένα ποιητικά βιβλία στη γλώσσα μας, ενώ ελάχιστοι άλλοι έχουν τύχει παρουσίασης σε κάποιο λογοτεχνικό περιοδικό.

Ο ποιητής που ήδη γνωρίζουμε είναι, φυσικά, ο Υβ Μπονφουά, του οποίου πρόσφατα δύο ακόμη βιβλία κυκλοφόρησαν, σχεδόν ταυτόχρονα, στα ελληνικά, για να προστεθούν σε όσα πεζά και ποιητικά δικά του κυκλοφορούν ήδη. Στον τόμο «Η αποθέωση του πραγματικού» των εκδόσεων Γαβριηλίδης ο Χριστόφορος Λιοντάκης συστεγάζει τρεις παλαιότερες μεταφράσεις του, ριζικά αναθεωρημένες: τις ποιητικές συνθέσεις «Αφιέρωση» και «Αντί-Πλάτων» και το δοκίμιο «Οι τάφοι της Ραβέννας». Ενώ στον τόμο των εκδόσεων Περισπωμένη ο Μάρκος Καλεώδης μεταφράζει επτά μεγάλα ποιήματα ή ποιητικές συνθέσεις του Γάλλου ποιητή. Ο μεταφραστής υπογράφει και την εκτενή εισαγωγή στην ποίηση του Υβ Μπονφουά και ο Χρήστος Μαρσέλλος το εξίσου εκτενές δοκιμιακό επίμετρο με τον τίτλο «Η λειτουργία της ποίησης». Και στις δύο εκδόσεις παρατίθεται και το πρωτότυπο γαλλικό κείμενο των έργων που μεταφράζονται.

Γεννημένος το 1923 ο Υβ Μπονφουά θεωρείται σήμερα ο σημαντικότερος εν ζωή Γάλλος ποιητής. Σπούδασε μαθηματικά, φιλοσοφία και ιστορία των Επιστημών, ενώ μελέτησε συστηματικά και βαθιά την αναγεννησιακή κυρίως τέχνη. Έχει δημοσιεύσει πλούσιο δοκιμιακό έργο, με κύριο θέμα την ποιητική λειτουργία και την τέχνη, και έχει μεταφράσει στα γαλλικά έργα του Σαίξπηρ, του Γέητς, του Κητς, του Πετράρχη, του Λεοπάρντι και ένα από τα «Τρία κρυφά ποιήματα» του Σεφέρη. Χαρακτηριστικό και σταθερό στοιχείο της ποίησής του αποτελεί ο λυρισμός και η στοχαστικότητα, η ταυτόχρονη και άμεση βίωση της εσωτερικής και της εξωτερικής πραγματικότητας, η διαρκής επικοινωνία ανάμεσα στο εδώ και στο εκεί, το φιλοσοφικό βάθος που δεν διαταράσσει τη λυρική εκδίπλωση, η ομαλή ταλάντωση μεταξύ παρόντος και παρελθόντος, φύσης και μνήμης: «Άκου πρώτα τη μέλισσα την ευτυχή / […] Απ’ το ‘να φύλλωμα στο άλλο πώς παλινδρομεί, / Το θρόισμα διαδίδοντας των υπαρκτών κλαδιών / Σ’ αυτά που απλώνουν πέρα ώς τον χρυσό του αοράτου».

Στα ποιήματα που επιλέγει να μεταφράσει ο Μάρκος Καλεώδης, γραμμένα στην πλειοψηφία τους κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90, γίνεται φανερή και η βαθιά πίστη του Μπονφουά στη δύναμη της ποίησης, η οποία γεννάει στην ψυχή του και την ελπίδα της διαρκούς αναγέννησης: «Κι αν παραμένει κάτι / Που δεν είν’ άνεμος, και μήτε ύφαλος, και μήτε θάλασσα, / Το ξέρω ότι εσύ θα είσαι [ποίηση], και νύχτα ακόμη, / Η βυθισμένη άγκυρα, τα βήματα / Που σκουντουφλούν πάνω στην άμμο, και  τα ξύλα / Που μαζεύουμε και η σπίθα κάτω / Απ’ τα βρεγμένα ξύλα και, ενόσω ακόμη ανήσυχοι / Κοιτάζουμε τη φλόγα που διστάζει, / Η πρώτη κουβέντα μετά από μια μακρά σιγή, / Η πρώτη φωτιά που παίρνει πάλι κάτω εκεί, / Στον πεθαμένο κόσμο».

Ο Χριστόφορος Λιοντάκης επιλέγει να (ξανα)μεταφράσει δύο από τις παλαιότερες ποιητικές συνθέσεις του Μπονφουά, στις οποίες γίνεται έκδηλη η μόνιμη και γόνιμη προσήλωση τού ποιητή στην πραγματικότητα και στον αισθητό κόσμο: «Τα πάντα εδώ, χώρα της λυγαριάς, του φορέματος, της πέτρας, δηλαδή χώρα του νερού πάνω στις λυγαριές και τις πέτρες, χώρα με τα κηλιδωμένα φορέματα. Τούτο το γέλιο που αίμα το σκεπάζει, σας το λέω, έμποροι του αιωνίου, πρόσωπα συμμετρικά, χωρίς βλέμμα, βαραίνει στο νου του ανθρώπου περισσότερο από τις τέλειες Ιδέες, που ξέρουν μόνο να ξεθωριάζουν στα χείλη του». Η ίδια αντίληψη διαπερνάει και το δοκίμιο «Οι τάφοι της Ραβέννας», στο οποίο ο Μπονφουά, σε αντίθεση με τις ιδεαλιστικές φιλοσοφίες που αποστρέφονται τους τάφους, την υλική πλευρά του θανάτου, ρίχνει το βλέμμα του σε αυτούς και ανακαλύπτει το δίδαγμά τους, πως το μόνο εφικτό μέλλον βρίσκεται στον φυσικό κόσμο. Σε αυτόν τον κόσμο που με την ποίησή του ο Υβ Μπονφουά δεν παύει να ανασκάπτει και να διευρύνει.

(Πρώτη δημοσίευση στο Ανοιχτό βιβλίο της Εφημερίδας των συντακτών, 4 Οκτωβρίου 2014)

Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος