Στέργια Κάββαλου, Πλαστική άνοιξη [ποιήματα], εκδ. Εκάτη

Είναι πολλοί και διαφορετικοί οι δρόμοι που μπορεί να οδηγήσουν έναν άνθρωπο στην ποίηση, είτε ως αναγνώστη είτε ως συγγραφέα. Ο δρόμος που πήρε η Στέργια Κάββαλου δεν μοιάζει να είναι από τους πλέον συνηθισμένους κι αναμενόμενους. Αφού, όπως δηλώνει η ίδια, δεν είναι «και η πιστότερη φίλη της ποίησης». Την τρομάζει η αναπόφευκτη αποστολή του ποιητή να συντηρεί ζωντανά στη μνήμη του τα παρελθόντα, να πονάει τον πόνο όλων των ανθρώπων και να παλεύει διαρκώς κόντρα στη συνήθεια και την κανονικότητα. Ίσως και η χωρίς τέλος αγωνία για την καίρια λέξη, απ’ την οποία κρέμεται, όπως ξέρουμε, καμιά φορά ολόκληρος ο κόσμος. Κι έτσι όμως μέσα σε έναν μήνα, τον Ιούνιο του 2012, στρώθηκε κι έγραψε (ή βρέθηκε να έχει γράψει) τα τριάντα ποιήματα της «Πλαστικής άνοιξης», όσα και τα χρόνια της δηλαδή, «σαν γενέθλιο δώρο αυτογνωσίας», καθώς λέει η ίδια.

Το ποίημα με τον τίτλο «χρόνια πολλά» δίνει μια αρκετά ολοκληρωμένη εικόνα των θεμάτων και των τρόπων που θα συναντήσει ο αναγνώστης στο μικρό αυτό πρώτο ποιητικό βιβλίο της Στέργιας Κάββαλου:

χρόνια πολλά

 

τα μισά μου έτη

 

ξεκουράζονται στις κουνίτσες,

τρώνε μόκα παγωτό,

γλιστράνε σε μπουρμπουλήθρες,

σπάνε τα μούτρα τους και χαμογελάνε.

 

τα υπόλοιπα δεκαπέντε

 

ξεφυσάνε καπνούς, μασουλάνε χημείες,

κυλιούνται σε δάκρυα,

σπάνε τα μούτρα τους πονάνε.

 

καθαρίζω από τη vie fumante,

απλώνω κρέμα ματιών,

γεμίζω μπρόκολα το ψυγείο

και κάνω ταμείο.

 

«μπορώ να έχω άλλα δεκαπέντε, παρακαλώ;»

 

Έχουμε και λέμε λοιπόν: η Στέργια Κάββαλου γράφει για την παιδική ηλικία και την ενηλικίωση (τα παιχνίδια και τις γρατζουνιές, τα μπιμπερογάλατα και τη μαμίκα), για το παρελθόν (άλλοτε οδυνηρό και επικίνδυνο και άλλοτε ζεστό και ανακουφιστικό), για το πλησίασμα του άλλου και για τον έρωτα (τα φιλιά και τις εκδορές, τη βία και την τρυφερότητά του), για την αρρώστια και για τον θάνατο («η σκέψη του θανάτου, καθόλου στείρα. / όταν ξυπνάω, γεννάει αυγά. / όταν ξεχνάω, τα αφήνει ορφανά»). Γράφει για όλα αυτά τα οικεία και τρομερά πράγματα που βιώνει η ίδια, για την τρομερά οικεία καθημερινότητα που συνδέει συγγραφέα και αναγνώστη.

Αυτά είναι βέβαια, πάνω-κάτω, τα θέματα με τα οποία ασχολείται η ποίηση όλων των εποχών και όλων των ποιητών. Όπως όλοι γνωρίζουμε όμως, το τι λέγεται στην ποίηση δεν έρχεται ποτέ μόνο του – κι αυτό είναι ίσως ό,τι ξεχωρίζει αυτή την τέχνη από τον πεζό λόγο: ότι το περιεχόμενο και η μορφή, το τι λέγεται και το πώς διατυπώνεται δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να διαχωριστούν και να ξεχωρίσουν ούτε να ιεραρχηθούν ως προς την προτεραιότητα και τη σημασία τους για το τελικό αποτέλεσμα.

Ένα ποίημα ακόμα:

μαμίκα

 

κάθε φορά που καταστρώνω ένα σχέδιο,

στο μυαλό μου απλώνεται η πάχνη του ατελέσφορου.

κι έρχεσαι εσύ και την εξαφανίζεις

ρουφώντας την απ’ τη μύτη.

η μέρα που θα πάψεις να χωνεύεις τόσο δηλητήριο

θα βαφτιστεί πρώτη της ενήλικης ζωής μου.

 

Έτσι γράφει η ποιήτρια: με ειρωνική κι ανατρεπτική διάθεση, κι ακόμα συχνότερα με αυτοσαρκαστική διάθεση, χωρίς ίχνος μελοδραματισμού και σοβαροφάνειας, με αυθάδεια και θράσος. Το άγχος της ενηλικίωσης, ο πόνος της αρρώστιας, η σκέψη του θανάτου, η αγωνία της προσωπικής ταυτότητας, ο φόβος της συμβατικότητας, είναι όλα παρόντα και ζωντανά μες στα ποιήματα, όπως είναι και στη ζωή όλων μας, αλλά δίνονται με χιούμορ και με παιγνιώδη διάθεση, με εικόνες και ύφος που ξαφνιάζουν και ανατρέπουν την αναπόφευκτη συναισθηματική φόρτιση που προκαλείται από όλα αυτά, χωρίς ταυτόχρονα να αναιρούν την οδύνη ή τη  δραματικότητά τους. Αυτή η εκφραστική τόλμη (που είναι η άλλη όψη μιας τολμηρής και καθαρής ματιάς) είναι ίσως το κύριο χαρακτηριστικό των ποιημάτων της Στέργιας Κάββαλου. Μια τόλμη που θυμίζει μεν την απελευθερωτική επίδραση του υπερρεαλισμού, αλλά δεν κατάγεται από αυτόν, καθώς από την ποιήτρια λείπει η άκαμπτη προγραμματικότητα εκείνων των συγγραφέων και οι φράσεις της ρέουν εντελώς αβίαστα και φυσικά.

Παραδείγματος χάριν, ένα ποίημα που συμπλέκει με εξαιρετικό και απρόσμενο τρόπο τα θέματα του έρωτα, της μνήμης και της παιδικής ηλικίας:

 

ξανά και πάλι

 

φιλιά πεσμένα στο πάτωμα.

 

με χλωρίνη καθάρισα,

τις γλώσσες προσπέρασα.

 

σε καυτές μασέλες γλιστρίζω.

 

και με καταπίνουν τα παρελθόντα,

και με θάβει το σπίτι.

και μου τα έλεγε η μαμά,

να μαζεύω τα παιχνίδια μου από κάτω,

μη σκοτωθώ.

 

Μια τελευταία παρατήρηση. Και στα τρία ποιήματα που διαβάσαμε δίνουν τον τόνο λέξεις που αναφέρονται στην κυριολεξία τους στο ανθρώπινο σώμα: τα μούτρα, τα δάκρυα, τα μάτια, η μύτη, οι γλώσσες, οι μασέλες. Και στα υπόλοιπα ποιήματα το ίδιο: «πιπίλισα το θυμωμένο μου αίμα», «ιδρώτας ποτίζει σαλεμένα λουλούδια», «για να μη μάθεις πόσο ήθελα το σώμα σου», «σταθμίζεις την αρετή στην παλάμη σου», «πιπιλίζω όλες τις εκδορές σου», «κρύβω τα τρομαγμένα σάλια κάτω απ’ το μαξιλάρι». Αυτή η σωματικότητα, η τάση δηλαδή να αποδίδονται δια του σώματος οι καταστάσεις, τα συναισθήματα και οι έννοιες, είναι ένα σταθερό χαρακτηριστικό της ποιητικής γραφής της Στέργιας Κάββαλου· ένα χαρακτηριστικό μάλιστα εξαιρετικά σπάνιο στην ποίησή μας – η Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ είναι η πιο εξέχουσα περίπτωση σωματικής ποιήτριας που μου έρχεται πρόχειρα στο μυαλό. Το πιο τυπικό ποίημα αυτής της σωματικότητας, στο οποίο μάλιστα η δράση μεταφέρεται στο εσωτερικό του σώματος, είναι το ποίημα «σαν άνθρωπος»:

καταπίνω έναν θυρωρό.

 

φράζει τις εισόδους,

ξέρει από πειθαρχία,

μοιράζει λογαριασμούς σε οφειλέτες.

 

πηγαινοφέρνεται μέσα μου κύριος.

 

ξεμπλοκάρει τις αρτηρίες,

λούζει τα μυαλά,

ρυθμιστής γίνεται της μάζας μου.

 

τελειώσαμε με καρδιές και νου.

 

στη σπονδυλική μου στήλη θα κατοικεί,

στην όρθια θέση μου θα με κρατά,

μήπως κάποτε μάθω και να κοιτάω ψηλά.

Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος